Weide­vo­gel­gebied 'wassen neus'

Opinie artikel door Peter van der Kraan (geredigeerd) geplaatst in de Gooi- en Eemlander van vrijdag 12 mei 2017.

Weidevogels leggen het loodje – Waterschap AGV machteloos

Onlangs is onder meer 375 hectare grasland van de Aetsveldse polder Oost, tussen Weesp en Nigtevecht, door provincie Noord Holland aangewezen als ‘weidevogelleefgebied’. Maar het verantwoordelijke waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) kan of wil in het voorjaar geen tijdelijke peilverhoging (flexibel peil) instellen om zodoende gestalte te geven aan de nieuwe planologische bestemming ‘weidevogelleefgebied’ in deze polder.

Ecologische randvoorwaarden

De ecologische kwaliteit van deze polder is in de loop der jaren vooral door een overmaat aan fosfaatrijke meststoffen achteruitgegaan. Randvoorwaarden om het leven van weidevogels mogelijk te maken, worden door Vogelbescherming Nederland als volgt beschreven: ‘ Een groot aaneengesloten, open gebied met in het voorjaar vochtige tot natte bloemrijke graslanden, die goed worden beheerd. Dus met een hoge grondwaterstand en voldoende kruidenrijke percelen die laat gemaaid worden en voedsel en dekking bieden aan volwassen vogels én kuikens.’

Maar door te grote droogleggingen lukt het de weidevogels in het voorjaar niet om wormen te vangen. Ze zitten gewoonweg te diep. Een tijdelijk hogere grondwaterstand in het broedseizoen is dus noodzakelijk, want dan komen de wormen wel omhoog!

Agrarisch weidevogelbeheer onvoldoende

U kunt zich wellicht afvragen of deze vogels alleen maar wormen eten en geen insecten? Jazeker, kuikens eten per dag vaak meer dan 2000 insecten. Maar dan moeten er natuurlijk wel bloemen en kruiden in de graslanden groeien en daar ontbreekt het vaak aan! Agrarisch beheerde graslanden hebben immers in eerste instantie veelal een productiefunctie en zijn in de loop der jaren verworden tot monoculturen zonder kruiden en bloemen.

Vogelbescherming Nederland schetst dit probleem als volgt: ‘De afgelopen 50 jaar heeft het landbouwbeleid veel goeds opgeleverd, zoals voldoende voedsel, van goede kwaliteit en tegen een betaalbare prijs. Maar het heeft ook een enorme achteruitgang van biodiversiteit en landschap- en milieukwaliteit veroorzaakt. Veel soorten boerenlandvogels zijn met tientallen procenten achteruitgegaan. Nederland heeft waarschijnlijk ongeveer 4 miljoen broedparen van diverse soorten boerenlandvogels verloren sinds 1960, met daarbij de veldleeuwerik en de patrijs als meest schrijnende gevallen (meer dan 90% achteruitgang).’ Sinds de jaren tachtig ontvingen agrariërs honderden miljoenen euro’s aan subsidie om weidevogels te beschermen. Maar dat heeft hun teloorgang helaas niet kunnen stoppen.

De rol van het waterschap AGV

In het AGV bestuursakkoord ‘Waterbewust’ staat dat het vergroten van het waterbewustzijn een essentiële voorwaarde is voor het creëren van een duurzame toekomst. Ook het betreffende watergebiedsplan voor de Aetsveldse polder Oost bood nog hoop: ‘AGV zal inventariseren of er kansrijke maatregelen zijn’. Maar het uiteindelijke advies over het te nemen peilbesluit luidde: ‘Op basis van dit watergebiedsplan kunnen de huidige praktijkpeilen ofwel worden verlaagd, ofwel vastgelegd in het nieuw te nemen peilbesluit.’ Het Algemeen Bestuur van het Waterschap AGV heeft op 20 april jongstleden bovenstaand advies overgenomen.

Dit besluit is rampzalig voor de weidevogels. Want AGV gaat nu ook in de peilvakken van de polder, waar door natschade de grasopbrengsten tot wel 50% minder zijn, grotere droogleggingen realiseren door nog harder te pompen. Terwijl juist die natte veenachtige peilvakken uitermate geschikt zijn voor de overlevingskansen van weidevogels.

Deze gang van zaken is exemplarisch voor de huidige bestuurlijke gang van zaken: provincies wijzen gebieden aan als weidevogelleefgebied, maar waterschappen zijn machteloos om daar watertechnisch invulling aan te kunnen geven door in het voorjaar een hoger (flexibel)peil op te zetten. Waterschappen zijn verplicht om water weg te pompen ten behoeve van agrarische belangen. Door deze patstelling tussen provincies en waterschappen is het weidevogelbeleid tot een hele grote wassen neus verworden.

Nationaal Weidevogel Alarm

Inmiddels slaan ook Natuurmonumenten en Vogelbescherming groot alarm. Omdat Nederland zijn internationale verplichtingen ten aanzien van de bescherming van weidevogels en hun leefgebieden niet nakomt, is door laatstgenoemde organisatie een klacht ingediend bij de Europese Commissie.

Grutto’s, scholeksters, patrijzen en veldleeuweriken dreigen, net als de kemphanen uit ons land te verdwijnen. Tellingen van de grutto in de 80-er jaren liepen tot ruim boven de 100.000. Dit aantal is inmiddels teruggelopen tot onder de 30.000. Bij ‘business as usual’ zal het aantal grutto’s weldra zijn teruggelopen tot een schamele 1200 ….!

Het is dus noodzakelijk dat er op zeer korte termijn een effectief nationaal programma voor het behoud van weidevogels ontwikkeld, gefinancierd(!) en uitgevoerd wordt. Want uit de huidige gang van zaken blijkt dat niet louter en alleen op waterschappen en agrarische natuurverenigingen gerekend kan worden als het gaat om alle structurele ecologische verbeteringen die moeten voorkomen dat al deze prachtige vogels onverhoopt uit ons landschap gaan verdwijnen.

Peter van der Kraan
Bioloog, MSc Environmental Management
Lid Algemeen Bestuur Waterschap AGV namens de Partij voor de Dieren

Bronnen: Websites Vogelbescherming, Natuurmonumenten en Waterschap AGV