Schriftelijke vragen over subsidie landschapselementen

Vragen
Schriftelijke vragen over subsidie landschapselementen

Vragen Antwoorden

Indiendatum: 5 okt. 2023

Betreft: Schriftelijke vragen over grondopgave voor subsidie landschapselementen

In de afgelopen maanden zijn er meerdere artikelen verschenen over de rol van het waterschap bij de toekenning van Europese landbouwsubsidies. Deze subsidies omvatten onder meer de basispremie (een bedrag per hectare grond), de eco-regeling (een extra subsidie voor ‘groen’ boeren) en het ANLb (een subsidie voor landbouwcollectieven).

Het waterschap heeft een groot belang bij deze subsidies. Ten eerste omdat het waterschap het ANLb co-financiert met €170.000 per jaar.[1] Ten tweede omdat de subsidievoorwaarden bijdragen aan de waterkwaliteit. Zo is een van de subsidievoorwaarden dat agrariërs 4% van hun landbouwgrond niet-productief laten en invullen met landschapselementen, zoals houtwallen of sloten. Deze grond wordt van de mestplaatsingsruimte afgetrokken,[2] waardoor de fosfaatspoeling afneemt. Een andere voorwaarde is dat agrariërs langs waterlopen een bufferstrook hanteren, waarop geen mest, chemische gewasbescherming of biociden worden gebruikt. Er gelden strengere regels voor bufferstroken langs KRW-waterlopen.[3] Ten slotte omdat het waterschap een van de toezichthoudende partijen is bij de bufferstroken.[4]

Uit de berichtgeving blijkt dat deze belangen niet altijd tot hun recht komen. Het grootste probleem betreft de 4% niet-productief bouwland ten behoeve van landschapselementen. Sommige waterschappen spelen daarbij zelf een dubieuze rol, door agrariërs toe te staan om (bestaande) sloten van het waterschap op te geven als landschapselement, zonder daar nadere eisen aan te stellen.[5] Op die manier voldoen agrariërs administratief aan de subsidievoorwaarden en wordt er geld aan hen uitgekeerd. Feitelijk geven zij echter geen uitvoering aan de voorwaarden en wordt er geen landbouwgrond uit productie genomen. Het gevolg is dat de waterkwaliteit niet verbetert. Bovendien lopen waterschappen zo het risico dat ze meewerken aan onrechtmatige staatssteun.[6]

Waterschappen denken hier verschillen over (zie bijvoorbeeld de beslissingen van Scheldestromen[7] en Hunze en Aa’s[8]). Om meer te weten te komen over de gang van zaken bij waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) hebben wij op 7 september technische vragen gesteld. Uit de antwoorden blijkt dat AGV toestaat dat agrariërs sloten in eigendom van het waterschap opgeeft voor Europese landbouwsubsidies. De afdeling Toezicht en Handhaving stelt daaraan geen voorwaarden, want zij acht zich daartoe niet bevoegd.[9]

De fractie van de Partij voor de Dieren ziet zowel risico’s als kansen voor het waterschap voor wat betreft deze Europese landbouwsubsidies. We zijn benieuwd hoe het Dagelijks Bestuur (DB) van AGV daarover denkt. Daarom stellen wij het DB de volgende vragen:

1. Onderschrijft het DB dat het waterschap een belang heeft bij de realisering van subsidievoorwaarden onder het Europese landbouwbeleid? Zo nee, waarom niet?

2. Uit antwoord op onze technische vragen blijkt dat AGV toestaat dat zijn sloten door agrariërs worden opgegeven voor subsidie.⁹ Volgens de RVO is het verplicht dat agrariërs die landschapselementen (o.a. sloten) op andermans grond opgeven, aantoonbaar toestemming van de eigenaar hebben voor die opgave.[10] Dit lijkt bij AGV niet het geval te zijn.⁹ Klopt dat? Zo nee, door wie wordt deze toestemming dan wel overlegd? En wordt daarop toegezien? Zo ja, is het DB het met ons eens dat daarmee de subsidieregels worden overtreden? En vanuit welke overweging staat het DB dit dan toch toe?

3. Uit onze technische vragen blijkt dat de afdeling Toezicht & Handhaving van AGV niet weet of het waterschap de opgave van zijn sloten door agrariërs voor subsidies actief promoot of faciliteert.⁹ Weet het DB daar wel meer van? Indien zij dit promoot of faciliteert, wat is daarvoor de bestuurlijke overweging?

4. Waterschap Hunze en Aa’s heeft bedenkingen geuit bij “het beschikbaar stellen van overheidsbezittingen voor GLB-doeleinden aan een particulier”.⁸ Hoogleraren wijzen ook op de juridische risico’s daarvan.⁶ Hoe kijkt het DB daar tegenaan? Heeft het DB die visie juridisch laten toetsen en wat kwam er uit die toets?

5. Bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier stelt het DB dat het AB geen zeggenschap heeft over de terbeschikkingstelling van gronden voor Europese landbouwsubsidies, omdat zulke beslissingen daar sinds 2003 onder het mandaat van het DB vallen, die deze weer deels aan de ambtelijke organisatie heeft gemandateerd.[11] Bij AGV is in 2022 juist een nieuwe mandaatregeling vastgesteld om te borgen dat mandaten specifiek, expliciet en transparant zijn.[12] Hoe is bij AGV de besluitvorming over het (wel of niet, met of zonder voorwaarden) ter beschikking stellen van eigen gronden aan derden voor subsidies geregeld?

6. Als het waterschap toestaat dat zijn sloten door agrariërs worden opgegeven voor Europese landbouwsubsidies, mag het daar aanvullende voorwaarden aan stellen. Die kunnen variëren van onderhoud tot maximale deelname aan de eco-regeling. Deelname aan de eco-regeling beoogt gunstige effecten op onder andere de waterkwaliteit en biodiversiteit. In hoeverre ziet het DB hier een kans om te sturen op het effect ‘gezond water’? En op welke manier zou het DB hieraan uitvoering kunnen of willen geven?

7. Indien het DB de Europese landbouwsubsidies niet wil gebruiken om aanvullende voorwaarden te stellen ter verbetering van de waterkwaliteit en/of biodiversiteit, is het DB dan bereid over te gaan op toezicht en handhaving? Zo nee, is het DB bereid zijn eigen sloten bij de RVO te registreren?

Bronnen:

[1] Rekenkamercommissie waterschap Amstel, Gooi en Vecht (18 juli 2023). Er alles aangedaan hebben: Een onderzoek naar de stand van zaken rond de Kaderrichtlijn Water. https://agv.waterschapsinformatie.nl/document/13110465/1/%27Er+alles+aan+gedaan+hebben%27%2C+RKC+rapport+KRW+AGV+okt+23.

[2] Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (8 mei 2023). Veel gestelde vragen over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 2023. Kunt u voor niet-productief bouwland mestplaatsingsruimte krijgen? https://www.rvo.nl/onderwerpen/glb-2023/veelgestelde-vragen-glb-2023.

[3] Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (5 december 2022). Bufferstroken. https://www.rvo.nl/onderwerpen/bufferstroken.

[4] Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (8 mei 2023). Veel gestelde vragen over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 2023. Hoe controleert RVO of er bufferstroken zijn en of er geen mest en gewasbeschermingsmiddelen op worden gebruikt? https://www.rvo.nl/onderwerpen/glb-2023/veelgestelde-vragen-glb-2023.

[5] Follow The Money (28 juni 2023). Waterschappen helpen boeren met ‘onverbloemde greenwashing’ voor EU-subsidie. https://www.ftm.nl/artikelen/waterschappen-doen-boeren-sloten-cadeau.

[6] Follow The Money (17 augustus 2023). Waterschappen gaven boeren sloten cadeau zonder te checken of dat onrechtmatige staatssteun is. https://www.ftm.nl/artikelen/waterschappen-staatssteunregels-boeren-sloten.

[7] Waterschap Scheldestromen (3 april 2023). Waterschap verleent medewerking aan eco-regelingen. https://scheldestromen.nl/eco-regelingen.

[8] Waterschap Hunze en Aa’s (31 maart 2023). Hunze en Aa’s stelt geen watergangen beschikbaar voor eco-regelingen. https://www.hunzeenaas.nl/hunze-en-aas-stelt-geen-watergangen-beschikbaar-voor-eco-regelingen/.

[9] Waterschap Amstel, Gooi en Vecht (14 september 2023). Beantwoording technische vragen van de fracties Water & Natuur en Partij voor de Dieren. Eco-regeling en landschapselementen voor subsidie niet-biologische boeren. https://cuatro.sim-cdn.nl/hhnk/uploads/inzet_waterlopen_als_landschapselement_bij_glb-aanvraag.pdf?cb=fRaa8B-z.

[10] Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (25 september 2023). Landschapselementen. https://www.rvo.nl/onderwerpen/glb-2023/landschapselementen.

[11] Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (16 augustus 2023). Beantwoording schriftelijke vragen van de fractie Partij voor de Dieren.

[12] Waterschap Amstel, Gooi en Vecht (13 december 2022). Beantwoording schriftelijke vragen van de fracties Quené, CDA, ChristenUnie, De Groenen, Bedrijven en de leden Peters en De Groene. Besluit mandaat, volmacht en machtiging AGV. https://agv.waterschapsinformatie.nl/document/12858455/1#search=%22mandatering%22.

Indiendatum: 5 okt. 2023
Antwoorddatum: 2 nov. 2023

1. Onderschrijft het DB dat het waterschap een belang heeft bij de realisering van subsidievoorwaarden onder het Europese landbouwbeleid? Zo nee, waarom niet?

Antwoord: Ja, agrariërs die bovenwettelijke maatregelen nemen waarvoor ANLb en Eco geld aangevraagd kan worden, dragen bij aan de nationale doelen en doelen van het waterschap waaronder de water en natuur doelen. Het effect op de waterkwaliteit en -waterbeschikbaarheid is meegewogen in de voorwaarden die het Nationaal Strategisch Plan verbindt aan de verdeling van het Europese Gemeenschappelijk Landbouw Beleid (GLB) geld.

2. Uit antwoord op onze technische vragen blijkt dat AGV toestaat dat zijn sloten door agrariërs worden opgegeven voor subsidie. Volgens de RVO is het verplicht dat agrariërs die landschapselementen (o.a. sloten) op andermans grond opgeven, aantoonbaar toestemming van de eigenaar hebben voor die opgave. Dit lijkt bij AGV niet het geval te zijn. Klopt dat? Zo nee, door wie wordt deze toestemming dan wel overlegd? En wordt daarop toegezien? Zo ja, is het DB het met ons eens dat daarmee de subsidieregels worden overtreden? En vanuit welke overweging staat het DB dit dan toch toe?

Antwoord: AGV staat dit toe, maar er is zijn tot op heden geen meldingen ontvangen van agrariërs en er is dus ook geen toestemming gegeven. AGV ziet niet toe op de verklaringen bij de subsidieaanvragen aan de RVO.

De RVO geeft aan dat opgave van waterschapswateren door agrariërs tot de mogelijkheden behoort. Op nationaal niveau is dit vastgesteld (1ah-tk-20222023-3498 antwoord op kamervragen van de heer De Groot). Het is allereerst de vraag of deze vorm van steun - het geven van toestemming van eigendom van een waterschap, waardoor de agrariër subsidie ontvangt van een derde- aangemerkt moet worden als staatssteun als bedoeld in artikel 107, lid 1 VWEU. De voorlopige conclusie is dat er sprake is van staatssteun en de oplossing in de deminimisregeling gezocht moet worden.

Verder is het in combinatie met de ecologische doelstellingen van de Europese Unie niet ondenkbaar dat het nationaal mogelijk wordt om dit feitelijk beleid om te gieten in een regeling met het akkoord van de Europese Commissie.

3. Uit onze technische vragen blijkt dat de afdeling Toezicht & Handhaving van AGV niet weet of het waterschap de opgave van zijn sloten door agrariërs voor subsidies actief promoot of faciliteert. Weet het DB daar wel meer van? Indien zij dit promoot of faciliteert, wat is daarvoor de bestuurlijke overweging?

Antwoord: AGV zet agrariërs aan tot het uitvoeren van maatregelen die ook in de ANLb en Eco regelingen worden gestimuleerd. Dit in den brede. Er zijn goede redenen voor het ontstaan van deze werkwijze ten aanzien van eigendommen van waterschappen. Boeren zijn grootgebruikers van grond naast waterschapsobjecten, hebben een groot effect op bodem- en waterkwaliteit en kunnen het behalen van de doelstellingen van het waterschap vergemakkelijken en bemoeilijken. De bijtelling van de grond rond deze objecten werd gezien als een relatief eenvoudige en doelmatige manier om agrariers mee te laten werken aan het behalen van de beleidsdoelen.

4. Waterschap Hunze en Aa’s heeft bedenkingen geuit bij “het beschikbaar stellen van overheidsbezittingen voor GLB-doeleinden aan een particulier”. Hoogleraren wijzen ook op de juridische risico’s daarvan. Hoe kijkt het DB daar tegenaan? Heeft het DB die visie juridisch laten toetsen en wat kwam er uit die toets?

Antwoord: Nee, AGV heeft dit niet juridisch laten toetsen en is ook niet voornemens dit te doen daar dit op landelijk niveau gebeurt. Over de uitkomsten van deze landelijke toetsing zal het AB t.z.t. geïnformeerd worden.

5. Bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier stelt het DB dat het AB geen zeggenschap heeft over de terbeschikkingstelling van gronden voor Europese landbouwsubsidies, omdat zulke beslissingen daar sinds 2003 onder het mandaat van het DB vallen, die deze weer deels aan de ambtelijke organisatie heeft gemandateerd. Bij AGV is in 2022 juist een nieuwe mandaatregeling vastgesteld om te borgen dat mandaten specifiek, expliciet en transparant zijn. Hoe is bij AGV de besluitvorming over het (wel of niet, met of zonder voorwaarden) ter beschikking stellen van eigen gronden aan derden voor subsidies geregeld?

Antwoord: Voor de mandaten geldt dat uitoefening ervan moet passen binnen het vastgestelde beleid. Het AGV-beleid is onder meer gericht op het realiseren. Dit kunnen we niet alleen, ook agrariërs zullen zich hiervoor moeten inzetten. Zoals hiervoor aangegeven wordt de bijtelling van de grond gezien als een relatief eenvoudige en doelmatige manier om landbouwers mee te laten werken aan het behalen van de beleidsdoelen. Daarmee kan het verlenen van toestemming worden beschouwd als passend binnen het beleid van AGV.

In het mandaatbesluit is een algemene bevoegdheid voor de directie van Waternet opgenomen om AGV te vertegenwoordigen naar buiten ter uitvoering van bestaand beleid of van een eerder genomen besluit van het algemeen of dagelijks bestuur. Zie Besluit mandaat, volmacht en machtiging AGV Waterschapsblad nr 4471 dd 18 april 2023 p. 14 van genoemde Bijlage I. Bij mandaat behoudt de mandaatgever altijd zelf ook nog de bevoegdheid te besluiten.

Antwoord: AGV stimuleert gezond en voldoende water, in lijn met het coalitieakkoord. Het is nog een forse opgave om de doelen van de KRW te realiseren. We willen en moeten dit doen samen met partners in het gebied door dingen makkelijker te maken en niet moeilijker. Voorbeelden zijn beschreven in “Polders aan de slag - De boer aan het Roer op veen. Schouw van uw sloot: minder vaak nodig?”

Antwoord: Enkel actieve landbouwers kunnen GLB geld aanvragen. AGV toezicht en handhaving is gericht op veiligheid en waterkwaliteit en heeft geen bemoeienis met deze subsidies. Er zijn tot dusver geen voorwaarden gesteld. Het ligt in de rede om voorwaarden te verbinden als toegankelijkheid van schouwpaden of mogelijkheid tot beoordeling van waterkerende dijken.